معماری حافظیه

مجموعه حافظیه

حافظیه نام مجموعه ای واقع در منطقه شمالی شیراز و جنوب دروازه قرآن است که مقبره حافظ شیرازی را در خود جای داده و به همین دلیل به این نام شناخته می شود. این فضا حدود 2 هکتار مساحت دارد که از دو حیاط شمالی و جنوبی تشکیل شده و توسط یک تالار از یکدیگر جدا شده اند.

خواجه حافظ شیرازی ملقب به لسان الغیب، غزل سرای بزرگ در اوایل سده هشتم هجری در سال 727 هجری قمری (۷۴۹ شمسی) در شیراز متولد شد و در سال 792 هجری قمری در آنجا در گذشت. حافظ یکی از چهره‌های محبوب میان همه ایرانیان است. در حدود سال 1452 میلادی (۸۳۱ شمسی) به دستور میرزا ابوالقاسم بابر، فرماندار تیموریان برای اولین بار بنایی کوچک و گنبدی شکل بر روی مزار حافظ بنا کردند و در مقابل این بنا استخر بزرگی ساخته شد. این بنا بار دیگر در حدود 300 سال بعد در زمان های شاه عباس اول و نادر شاه به صورت جداگانه در دست بازسازی و مرمت قرار گرفت.

در زمان قاجار

تاریخچه بنا

در طول سلطنت کریم‌خان زند در سال 1773 میلادی (۱۱۵۲ شمسی) بنای یاد بود دیگری با چهار ستون سنگی با دو اتاق در شرق و غرب که از دو جهت شمالی و جنوبی باز است را بنا نهادند، این بنا باغ را به دو قسمت، تقسیم کرده است و در مقابل آن نارنجستان بزرگی را احداث کردند. آرامگاه حافظ در وسط این باغ قرار گرفته است که به دستور کریم‌خان زند یک تخته سنگ مرمر بر روی مقبره قرار گرفت که بر روی این سنگ مرمر با خط خوشی گزیده هایی از اشعار حافظ حک شده است. این آرامگاه بار دیگر در سال 1857 (۱۲۳۶ شمسی) توسط فرماندار فارس مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و در سال 1878 (۱۲۵۷ شمسی) در اطراف مقبره یک محوطه چوبی ساخته شد.

بار دیگر در سال 1899 (۱۲۷۸ شمسی) اردشیر مقبره حافظ را بازسازی کرد اما به دلیل اینکه اردشیر زرتشتی بود علی اکبر فال اسیری اعتراض کرد و او به همراه یارانش، بنای مرمت شده را ویران كردند. مردم شیراز به تخریب اعتراض کردند و دولت بار دیگر دستور بازسازی این بنای تاریخی را صادر کرد، اما علی اکبر فال اسیری با آنها مخالفت کرد و اعلام کرد که هر بنایی را که در آنجا ساخته شود تخریب خواهد کرد، حتی اگر توسط خود شاه ساخته شود. این محل به مدت دو سال به صورت ویرانه باقی ماند تا اینکه در سال 1901 (۱۲۸۰) شاهزاده ملک منصور ملقب به میرزا شجاع السلطنه، یک محوطه آهنی در اطراف مقبره حافظ و کتیبه ای که روی آن اسامی حامیان خلیفه نوشته شده است را بر آن قرار داد.

ساختار فعلی بنا

ساختار فعلی بنا

بار دیگر فعالیت هایی برای مرمت و گسترش مقبره حافظ در سال 1931 (۱۳۱۰) آغاز شد در سال 1935، اداره آموزش و پرورش فارس به همیاری اصغر حکمت، وزیر آموزش و پرورش، ساخت یک ساختمان جدید را در حافظیه ترتیب داد که طراحی این ساختمان بر عهده معمار و باستان شناسی نه ایرانی بلکه فرانسوی به نام آندره گدار انجام شد. اجرای این پروژه به علی ریاضی، رئیس اداره آموزش و پرورش فارس واگذار شد و علی سامی مسئولیت نظارت آن را برعهده گرفت. پس از بازسازی های انجام شده بر روی مقبره، سنگ مزار به ارتفاع یک متر از سطح زمین بالاتر آمده است که به وسیله پنج ردیف پله احاطه شده است.

معماری آرامگاه حافظ

معماری آرامگاه حافظ

آرامگاه حافظ از 8 ستون سنگی تشکیل شده است؛ که نمادی از قرن هشتم (قرنی که حافظ در آن زندگی می کرده است) و هشت درب بهشت است. نمای بیرونی گنبد مقبره از جنس مس، نمادی از آسمان است و همانند کلاه دراویش ترکی طراحی شده است. قسمت داخلی گنبد با رنگ های زیبا و متفاوتی تزئین شده است؛ آبی فیروزه ای (نمادی از بهشت)، قرمز ارغوانی (نماد شراب ابدی)، سیاه و سفید (نماد روز و شب) و قهوه ای سوخته (نماد زمین).

تالار حافظیه

تالار حافظیه

تالار حافظیه که در دوران زندیه ساخته شده است، 56 متر طول و 8 متر عرض دارد و از 20 ستون سنگی تشکیل شده است که هر کدام از آن ستون ها 5 متر ارتفاع دارند. این تالار شامل چهار ستون و چهار اتاق بود که به مرور زمان اتاق ها از آن حذف شده اند. در ضلع شرقی و غربی تالار دو اتاق وجود دارد که یکی از آن اتاق ها متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دیگری متعلق به آرامگاه است. می توان سبک معماری این تالار را به دوره هخامنشی و زندیه نسبت داد.

حافظیه و گردشگری

حافظیه و گردشگری

در این محوطه در کنار درختان نارنج چندین استخر مستطیل شکل اضافه شده است که محیط دلپذیر را برای بازدیدکنندگان ایجاد کرده است. گنبد بالای مقبره حافظ که در شب روشن است نقطه کانونی جذابی را در محوطه ایجاد می کند. مقبره سابق قاسم خان ولی، اکنون كتابخانه ای حاوی 10 هزار جلد کتاب است که به عنوان مرکز حافظ شناسی استفاده می شود.

معرفی آندره گدار

معرفی آندره گدار

آندره گدار یکی از نمایندگانی بود که مدارس معماری ایران را در طول دوران قاجار و عثمانی اداره می کرد. او به دعوت دولت به ایران آمد و در طول زمانی که در ایران بود شاید بیش از 30 سال فعالیت های زیادی در حوزه هنر و معماری ایران به همراه همسرش یدا گدار و ماکسیم سیرو انجام داد. او در سال 1307 ریاست اولین موزه باستان شناسی تهران را بر عهده گرفت. گدار قبل از اینکه به طراحی آرامگاه حافظ بپردازد در دورانی که در فرانسه زندگی می کرد پیشنهاد طرحی برای آرامگاه فردوسی داد که به شکل یک هرم طراحی شده بود، اما پس از اینکه طرح بر عهده حسین لرزاده قرار گرفت طراحی آرامگاه فردوسی را با ایده ایرانی طراحی کرد و گدار هم تصمیم گرفت آرامگاه حافظ را به سبک معماری ایرانی طراحی کند.