تابستان

کاربرد شیشه رنگی در معماری از گذشته تا امروز (1)

ارسی
ارسی

اُرُسی؛ خانه شیشه های رنگی

شیشه رنگی در معماری سنتی ایران در پنجره ها و درها و بیشتر در ارسی ها دیده می شود. ارسی ها پنجره ها و درهایی هستند که با دویژگی شناخته می شوند؛ اول مشبک بودن و دیگری باز شدن به سمت بالا. شیشه های رنگی فضای خالی بین نقوش مشبکی در پنجره ها را پر می کنند نقوشی که از گره ها قواره کاری و آلت چینی ها ساخته شده و در طرح آن ها از نقشمایه های هندسی معماری ایرانی الهام گرفته شده است. زیباترین نمونه های کاربرد شیشه های رنگی در معماری ایران را می توان در ارسی های خانه های تاریخی که هنوز پا برجا مانده اند دید؛ در شهرهایی نظیر اصفهان، شیراز، کاشان و یزد.

یکی از جهانگردان که در زمان صفوی به ایران سفر کرده بود، در وصف ارسی ها در سفرنامه خود این گونه می نویسد: «ایرانیان به جای آنکه برای اتاق های خود به شیوه غربی چندین پنجره بسازند، همه را یکجا جمع کرده یک پنجره بزرگ یا در برای اتاق در نظر می گیرند که از سقف تا کف اتاق می رسد. این پنجره بزرگ با قاب های مختلف به سه یا چهار قسمت تقسیم می شود و شیشه های رنگی به کار رفته در آن فضای بیرونی و درونی را زیبا می کند.»

شیشه رنگی در معماری مسجد نصیرالملک

شیشه رنگی در معماری مسجد نصیرالملک

تاریخچه استفاده از شیشه رنگی در معماری ایرانی :

استفاده از شیشه های رنگی در معماری ایرانی به زمان شاه عباس صفوی بر میگردد. زمانی که عده ای ارامنه در جلفای اصفهان ساکن شدند. آنها هنر استفاده از شیشه های رنگی در ساخت پنجره های خانه ها را با خود از غرب به همراه آورده بودند. در زمان قرون وسطی در کلیساهای جامعی که به سبک گوتیک ساخته می شدند، از پنجره های با شیشه های رنگی (که به استین گلاس Stain Glass معروف بودند) ، برای نشان دادن زندگی مسیح و داستان های کتاب مقدس و هم چنین رساندن نور کافی به فضاهای داخل کلیسا استفاده می کردند. بعد از آن در زمان صفوی استفاده از این هنر در معماری ایرانی با استفاده از نقوش گره ترکیب شد و نوع جدیدی از آن که ایرانی و اسلامی بود، در پنجره های بزرگی به نام ارسی به تکامل رسید.

مطلب مرتبط  هیجان‌انگیزترین پارک‌های آبی جهان
شیشه رنگی در معماری - ارسی

شیشه رنگی در معماری – ارسی

اثرات و دلایل استفاده از شیشه رنگی در پنجره ارسی:

این شیشه ها به جز زیبایی اثرات دیگری نیز دارند از جمله موارد زیر که آسیه شفیع پور در مقاله ای آن ها تدوین کرده است:

نور : در ارسی سطح مقطع بالای پنجره به نسبت پنجره های امروزی، نور بیرون را به خوبی به داخل خانه هدایت می کرد. همچنین شیشه های رنگی از شدت نور تابستان کم و و زیبایی نور زمستان را چندین برابر می کنند. توجه به این نکته هم مهم است که نور در معماری ایرانی نماد زندگی و جنب و جوش و حرکت است.

رنگ: نورهای رنگی بر روی انسان تأثیرات مختلفی می گذارد. قرار گیری هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تأثیر را کم، زیاد یا خنثی می کند. بنابراین؛ استفاده درست و به میزان دقیق از رنگ های مختلف می تواند این اثرات را تنظیم و تعدیل کند. بیشتر رنگ های استفاده شده در شیشه های ارسی رنگ های لاجوردی، قرمز، سبز و زرد هستند که هر کدام به تنهایی تأثیر روانشناختی مجزا دارند.

بزرگترین ارسی ایران در خانه مشیرالملک در شیراز

بزرگترین ارسی ایران در خانه مشیرالملک در شیراز

همان طور که دیدیم شیشه های رنگی در پنجره های ارسی به همراه نقوش خاص و متفاوت و ساختار منحصر به فرد می توانند کاربردهای مهم و همچنین زیبایی وصف ناشدنی برای فضا و محیط به همراه داشته باشند. شیشه های رنگی به شیوه ای امروزی برای محیط های مختلف، آب و هواهای مختلف و مطابق با فرهنگ امروز جوامع نیز مورد استفاده طراحان قرار می گیرند که در مطلب بعدی بیشتر درباره آن ها خواهیم خواند.
شیشه رنگی در معماری - ارسی
شیشه رنگی در معماری – ارسی
«شکم پاره» در یزد و «چند چشم» در قزوین نام های دیگر همین ارسی های رنگارنگ هستند. اما بیش از هر جا شیشه های رنگی را می توان در شهر شعر و نور شیراز دید. مسجد نصیرالملک، ارگ کریمخانی، بنای دیوان خانه، خانه مشیرالملک، باغ دولت آباد و خانه محتشم که همه آن ها در شیراز واقع شده اند به نورهایی رنگی که فضای درونی بنا را شاعرانه می کنند شناخته می شوند. البته شیشه رنگی ها در کاشان، اصفهان و یزد و همچنین بناهای به جا مانده از قاجار در تهران مانند کاخ صاحبقرانیه نیز با جلوه های درخشان خودنمایی می کنند.
شیشه رنگی در معماری - ارسی
شیشه رنگی در معماری – ارسی

ارسی به جز در مرز فضای بیرونی و درونی، در فضاهای درونی مثل بالاخانه و اتاق گوشوارِ عمارت ها حسینیه ها به کار می رفت. کاربرد ارسی در بالاخانه این بود که زنانی که آنجا می نشستند به فضای طبقه پایین اشراف داشتند و از پشت شیشه های رنگی برنامه هایی که در تالار برگزار می شد را می دیدند و البته مردان آن ها را نمی دیدند.

مطلب مرتبط  خانه تکانی تابستانی
شیشه رنگی در معماری - ارسی
شیشه رنگی در معماری – ارسی

محدود کردن دید : قطعات کوچک و متعدد شیشه های رنگی باعث محدود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می شود.

و در نهایت باز هم نباید از یادآوری نقش شیشه های رنگی در زیبایی بصری بنا غافل شد؛ گوناگونی گره سازی در ترکیب با شیشه های رنگی سطحی بدیع را پدیدار می کند که هماهنگی بین شبکه های هندسی و نورهای رنگی آن پیچیدگی و سادگی را توأمان دارد.

شیشه رنگی در معماری - ارسی

شیشه رنگی در معماری – ارسی